အဘိဓမၼာျမတ္ေဒသနာ ဒုတိယတြဲ အပိုင္း(၂) {႐ုပ္နဲ႔ နာမ္က အျဖစ္တရား၊ စိတ္ျဖစ္ပံု အက်ဥ္း}

႐ုပ္နဲ႔ နာမ္က အျဖစ္တရား

ေကာင္းၿပီ - နိဗၺာန္ဟာ အရွိတရား၊ အခုေျပာတဲ့ စိတ္, ေစတသိတ္, ႐ုပ္ ဆိုတဲ့ နာမ္က အျဖစ္တရားလို႔ ဒီလိုေျပာတယ္၊ ဘာျဖစ္လို႔ အျဖစ္တရားလို႔ ေျပာသလဲဆို၊ ၾကည့္ - ခုနက ဖေယာင္းတိုင္မီးေလးကို ဘယ္သူက ေမြးဖြားေပးလိုက္လဲ ဆုိရင္ အၾကမ္းဖ်ဥ္းေျပာမယ္ဆိုရင္ မီးျခစ္ဘူးကေန ေမြးဖြားေပးလိုက္တာ၊ မီးျခစ္ဘူးေလး သို႔မဟုတ္ ဂက္စ္မီးျခစ္ကို ျခစ္လိုက္ရင္ မီးေတာက္ေလး မျဖစ္ဘူးလား၊ အဲဒီ မီးေတာက္ေလးကို ဖေယာင္းတိုင္မွာ ရွိတဲ့ မီးစာေလးကို ကူးေပးလိုက္တာ၊

ဂက္စ္မီးျခစ္မွာ ရွိေနတုန္းက မီးေတာက္ေလးဟာ ဂက္စ္ ဆိုတာရယ္,ဘီးလံုးေလးရဲ႕ သံရယ္, အဲဒီ ဘီးလံုးကို ဖိပြတ္မႈေၾကာင့္ အပူဓာတ္ ျဖစ္တာရယ္, လူတစ္ေယာက္ရဲ႕ ဖိအားရယ္ အဲဒီ အေၾကာင္းသုံးခု ေပါင္းစံုမႈေၾကာင့္ မီးေတာက္ေလး ေပးလာတယ္၊ အဲဒီ မီးေတာက္ေလးကို ဘယ္ဟာေတြက ဆက္ၿပီးေတာ့ ေထာက္ပ့ံကူညီေနသလဲ ဆိုရင္ ဖယာင္းတိုင္မွာရွိတဲ့မီးစာနဲ႔ ဖေယာင္းဆီက ဆက္ၿပီးေတာ့ ကူညီေနတယ္၊ အေၾကာင္းေတြက ေထာက္ပံ့ေနတာ မဟုတ္လား။
 

အဲဒီလိုပဲ - လူ႔ရဲ႕ခႏၶာကိုယ္ ႐ုပ္နာမ္တရားမွာလည္း ဆိုင္ရာ ဆိုင္ရာ ျဖစ္ေစတက္တဲ့ အေၾကာင္းရွိသလို ေထာက္ပံ့ေပးတက္တဲ့ အေၾကာင္းလည္း ရွိတယ္၊ အေၾကာင္းဆုိတာ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္၊ ‘ဇနက’ ဆိုတာ ျဖစ္ေစတဲအေၾကာင္း၊ အဲဒါကို producing cause လို႔ေခၚတယ္၊ ျဖစ္ေစတက္တဲ့အေၾကာင္း ထုတ္လုပ္တဲ့အေၾကာင္း။

ဖေယာင္းတိုင္တို႔ မီးစာတို႔က မီးေတာက္ေလးကို ေမြးဖြားေပးတာ ဟုတ္ရဲ႕လား၊ မဟုတ္ဘူးေနာ္၊ ဆက္လက္ရွင္သန္ေနေအာင္ ေထာက္ပံ့ေပးထားတာသာ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ သူတို႔ကို က်ေတာ့ supporting cause ‘ဥပတၳမၻက’ လို႔ေခၚတယ္၊ ေထာက္ပံ့ထားတဲ့အေၾကာင္း၊ ေလကေလးကို ေျပာမယ္ဆိုရင္ ေအာက္ဆီဂ်င္ေပါ့၊

အဲေလက supporting cause၊ ထုတ္လုပ္ထားတဲ့ အရာကို supporting cause က ထိန္းေပးထားတာ၊ အဲဒီ cause ေတြ မရွိေတာ့ဘူးဆိုတာန႔ဲ တစ္ၿပိဳင္နက္ ဒီမီးေတာက္ေလးရဲ႕ ရွင္သန္မႈဟာ ရပ္ဆိုင္းသြားတယ္၊ လူ႔ဘဝ လူ႔ခႏၶာလည္း ဒီအတိုင္းပဲ၊ producing cause ရိွတယ္, supporting cause ရွိတယ္၊ အဲဒီ cause ႏွစ္ခုရွိတဲ့ အခ်ိန္ေလးမွာပဲ ရွိေနတာ။

ျမတ္စြာဘုရားက ‘သေဗၺ သခၤါရာ’  ဆိုတာ ဒါကို ရည္ညႊန္းတာ၊ ‘သံ’ဆိုတာ အေၾကာင္းတရားေတြက စုေပါင္းၿပီးေတာ့ ‘ခါရ’က လုပ္ေဆာင္ဖန္တီးထားတာလို႔ ေျပာတာ၊ ၾကည့္ေလ - တစ္ခုတည္း မဟုတ္ဘူး၊ အေၾကာင္းေတြက စုေပါင္းၿပီး လုပ္ေဆာင္ထားတာ၊ United conditions(united cause) သူတို႔ရဲ႕စြမ္းအားေတြကို တစ္ညီတည္း အသံုးျပဳၿပီး ဖန္တီးထားလိုက္လို႔ ရပ္တည္ႏိုင္တာ၊ အဲဒါေၾကာင့္ ပ႒ာန္းမွာ ၂၄-ပစၥည္းဆိုတာကို ဘုရားေဟာထားတာ။ တစ္ခုနဲ႔ တစ္ခု ဆက္သြယ္ၿပီး ဒီလို ရပ္တည္ေနတာ၊ ဒါ သခၤါရပဲ။

အဲဒီေတာ့ ေသခ်ာစဥ္းစားၾကည္မယ္ဆိုရင္ ဘယ္ေလာက္ေၾကာက္စရာေကာင္းသလဲဆိုတာ သိႏိုင္တယ္၊ အေၾကာင္းေပၚမွာ မွီတည္ေနတဲ့ အရာတစ္ခုဟာ ပ်က္စီးဖို႔ဟာ သိပ္ေသခ်ာေနတယ္၊ အေၾကာင္းကို အားကိုးေနရတယ္၊ အေၾကာင္းပ်က္သြားတာနဲ႔တစ္ၿပိဳင္နက္ ပါသြးၿပီ၊ မီးစာကုန္သြားမယ္, ဆီကုန္သြားမယ္ဆုိရင္  မီးေတာက္ေလး ရပ္တည္ႏိုင္ပါ့မလား၊ မရပ္တည္ႏိုင္ေတာ့ဘူး၊ အေၾကာင္းေတြကုန္သြားတာနဲ႔ ပ်က္စီးသြားတာပဲ။

အဲဒီသေဘာကို ဆင္ျခင္စဥ္းစားၾကည္ရင္း ကိုယ့္ရဲ႕ ဘဝကို ဆင္ျခင္လို႔ ရတာေပါ့၊ ၾကည့္ေလ - လူေတြဟာ ေန႔စဥ္နဲ႔အမွ် ႐ုပ္ခႏၶာကိုယ္ႀကီးအတြက္ ဘာေတြ လုပ္ေနၾကတုန္း၊ မွ်တတဲ့ ဥတုမွာ ေနၾကရတယ္၊ အာဟာရနဲ႔ ျဖည့္တင္းေပးေနၾကရတယ္၊ အေျခခံ အေၾကာင္းတရားကေတာ့ ကံေပါ့၊ ကံကေန ထုတ္လုပ္ေပးလုိက္တဲ့ ဘဝတစ္ခုဟာ ဥတုေတြ, အာဟာရေတြ, စိတ္ေတြ- ဒါေတြက ေထာက္ပ့ံကူညီေပးတာလို႔ ခုလို ရပ္တည္ေနၾကရတာ၊ အဲဒီ အေၾကာင္းတရားေတြကို ၾကည့္လိုက္ရင္ သူတို႔ကလည္း ၿမဲသလားဆိုရင္ မၿမဲဘူး၊ သူတို႔မွ မၿမဲဘဲနဲ႔ သူတို႔ ေထာက္ပံ့ေပးထားတဲ့အရာက ဘယ္လိုလုပ္ ၿမဲလို႔ရမလဲ။

ျမတ္စြာဘုရားက သံယုတ္ပါဠိေတာ္မွာ ရွင္းရွင္းေလးေဟာထားတယ္ - “အနိစၥသမၻဴတံ”“မၿမဲတဲ့ အေၾကာင္းတရားက ထုတ္လုပ္လိုက္တဲ့ အက်ိဳးတရားဟာ” “ကုေတာ နိစၥံ ဘဝိႆတိ”“ဘယ္လိုလုပ္ ၿမဲႏိုင္မွာတုန္း”တဲ့၊ အရပ္ေျပာနည္း ေျပာထားတာေနာ္၊ “အနိစၥသမၻဴတံ ကုေတာ နိစၥံ ဘဝိႆတိ” “မၿမဲတဲ့ အရာက ထုတ္လုပ္ထားတဲ့ အရာေလးတစ္ခုဟာ ဘယ္လိုလုပ္ ၿမဲမွာလဲ”တဲ့ - မၿမဲတဲ့ သေဘာကို ဆင္ျခင္စဥ္းစာလို႔ ရတယ္။

အဲဒီေတာ့ မၿမဲတဲ့အရာက ထုတ္လုပ္ထားတယ္ဆိုေတာ့ ဘုန္းႀကီးတို႔ စိတ္အေၾကာင္းကို ၾကည့္ရေအာင္- အမ်ားအားျဖင့္ ထင္ေနၾကတယ္ - စိတ္ ဘယ္မွာရွိလဲဆိုရင္ ဗိုက္ထဲမွာရွိတယ္၊ ႏွလံုးသားထဲမွာ ရွိတယ္၊ ဦးေႏွာက္ထဲမွာရွိတယ္၊ ဒီလို ေျပာေနၾကတယ္၊ စိတ္က ျပတ္သြားတာလည္း မဟုတ္ေတာ့ အိပ္ေနတဲ့ အခ်ိန္မွာ “ဘဝင္စိတ္”ရွိတယ္၊ ႏိုးတဲ့အခါ မ်က္စိကျမင္ရင္ ျမင္သိစိတ္ေတြ ျဖစ္တယ္၊ “ဝီထိစိတ္”ေတြ ျဖစ္တယ္၊ နားက ၾကားရင္ ၾကားသိစိတ္ေတြ ျဖစ္တယ္၊ ဒီလို လူေတြရဲ႕ စိတ္ဟာ အၿမဲတမ္း ျဖစ္ေနတာဆိုေတာ့ စိတ္ဟာ အၿမဲတမ္း ရွိေနတယ္လို႔ ဒီလို ထင္ေယာင္ထင္မွား ျဖစ္လာတယ္၊ illusion လို႔ ေခၚတယ္။

တကယ္ေတာ့ စိတ္ဟာ ထာဝရရွိေနတဲ့ အရွိတရား မဟုတ္ဘူးတဲ့၊ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ အျဖစ္တရားမွ်သာ ျဖစ္တယ္၊ ဒါေၾကာင့္မို႔ စိတ္ကို ‘ဇာတ’ျဖစ္ေပၚလာတ့ဲ တရား၊ ျဖစ္လာတဲ့ တရားဆိုကတည္းက ဆိုင္ရာ အေၾကာင္းတရားက ထုတ္လုပ္လိုက္လို႔ ျဖစ္ေပၚလာတာ၊ ျဖစ္လာၿပီးေတာ့လည္း ပ်က္စီးသြားရတယ္၊ ေနာက္အေၾကာင္းတရားတစ္ခုက ထပ္ၿပီး ေတာ့ ထုတ္လုပ္တယ္၊ မျပတ္ထုတ္လုပ္ေနတဲ့အတြက္ ရပ္တန္႔ၿပီး မေနဘူး၊ ဆက္ဆက္ၿပီး ျဖစ္ေနတယ္၊ တစ္ခါထုတ္ တစ္ခါ ျဖစ္တယ္၊ ေနာက္တစ္ခါထုတ္ ေနာက္တစ္ခါျဖစ္တယ္။

ယခုလို စိတ္ဟာ သူ႔ဆုိင္ရာဆိုင္ရာ အေၾကာင္းေတြေၾကာင့္ ျဖစ္တာ၊ စိတ္ဟာ ဘယ္မွာရွိသလဲဆို ဦးေႏွာက္ထဲမွာရွိတယ္လို႔ ေျပာလို႔ရမလား၊ condition တစ္ခုအေနနဲ႔ေတာ့ ေျပာလို႔ရတာေပါ့၊ ႏွလံုးသားထဲမွာ ရွိတယ္လို႔ ေျပာလို႔ရမလား၊ အဘိဓမၼသင္ထားတဲ့ ပုဂၢိဳလ္ေတြက ဟဒယဝတၳဳကိုမွိၿပီး ျဖစ္တယ္ဆိုေတာ့ ဟဒယဝတၳဳထဲမွာ စိတ္ရွိေနသေယာင္ေယာင္ ဒီလိုထင္ၾကတယ္။

တခ်ိဳ႕ကေတာ့ စိတ္ဟာ ႐ုပ္ရဲ႕ အက်ိဳးဆက္လို႔ ဒီလို ယူဆတဲ့ပုဂၢိဳလ္ေတြလည္းရွိတယ္။ အေနာက္တိုင္းက ပုဂၢိဳလ္ေတြက စိတ္ဆိုတာ ဦးေႏွာက္ကို ေခၚတာလို႔ ယူဆၾကတယ္၊ ဦးေႏွာက္နဲ႔ စိတ္က တျခားစီ၊ ဆိုပါစို႔ - ဂက္စ္မီးျခစ္ေလးထဲမွာ အမာအမာခ်င္း ပြတ္လို႔ရေအာင္ ဘီးေလးပါတယ္၊

ဂက္စ္ပါတယ္၊ လူတစ္ဦး တစ္ေယာက္ရဲ႕ အားစိုက္မႈ ဖိျခစ္မႈေလးပါတယ္၊ အဲဒီအေၾကာင္းေတြ ဆံုလိုက္တဲ့အခါမွ မီးေတာက္ကေလးဆိုတာ ေပၚလာတာ၊ အဲဒီလိုပဲ လူ႔ရဲ႕သႏၲာန္မွာ ကံတရားက ဖန္တီးေပးထားတဲ့ possibility ျဖစ္ႏိုင္ေျခေလးေတြေတာ့ ရွိတယ္၊ ေသခ်ာေတြးၾကည့္ ဂက္စ္မီးျခစ္ထဲမွာ မီးရိွသလားဆိုရင္ ဘယ္လိုေျဖမလဲ။

ဘုန္းႀကီးတို႔ မႏွစ္တုန္းက ေမလမွာ ဂ်ာမနီနားက ၾသစႀတီးယားႏိုင္ငံ၊ ၿမိဳ႕ေတာ္ ဗီယင္နာ ေရာက္ခဲ့တယ္၊ ဗီယင္နာတကၠသိုလ္ႀကီးက အႀကီးႀကီး၊ ဗီယင္နာတကၠသိုလ္ ပါေမာကၡ တစ္ေယာက္က ဖိတ္ၿပီး စိတ္အေၾကာင္း ေဟာေပးပါ ဆိုလို႔ ႏွစ္ရက္သြားေဟာတယ္၊ ၿပီးေတာ့ ေမးခြန္းေတြေမးတယ္၊

အဲဒီမွာ Psychology ပါေမာကၡ တစ္ေယာက္ကို စိတ္နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဘုန္းႀကီးက ေမးလိုက္တယ္ - “စိတ္ဟာ လူရဲ႕သႏၱာန္မွာ ရွိေနသလား ဘယ္မွာရိွသလဲ” – “ဦးေႏွာက္မွာရွိတယ္”လို႔ ေျဖတယ္၊ သူတို႕က ဦးေႏွာက္ကိုပဲ စိတ္လို႔ယူတာရွိတယ္၊ အဲဒီလိုေျဖေတာ့ ဘုန္းႀကီးေမးလိုက္တယ္၊ “အဲလိုဆိုရင္ ဂီတာထဲမွာ အသံရွိေနသလား၊ paino ထဲမွာ အသံရွိေနသလား” ဆုိ “မရွိဘူး”“ဒါျဖင့္ အဲဒီအသံဟာ ဘယ္ကေရာက္လာသလဲ”ဆိုရင္ တီးခတ္တဲ့ ပုဂၢိဳလ္နဲ႔ ခုနက ဆိုင္ရာ ဆိုင္ရာ အေၾကာင္းေတြ ဆံုလို႔ေပါ့၊

ဂက္စ္မီးျခစ္ထဲမွာ မီးရွိေနသလား? မရွိဘူး၊ အဲဒီလို မရွိတာမ်ိဳး၊ လူရဲ႕ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ စိတ္ရွိေနတာ မဟုတ္ဘူး, ႏွလံုးသားထဲမွာ စိတ္ရွိေနတာ မဟုတ္ဘူး၊ ဆိုင္ရာဆိုင္ရာ အေၾကာင္းတရားေတြေၾကာင့္သာ ျဖစ္ေပၚလာတယ္လို႔ ဗုဒၶဘာသာ တရားေတြအရ ဒီလိုနည္လည္ ရပါတယ္လို႔ ထပ္ၿပီးေတာ့ ရွင္းျပရတယ္။

သူတို႔ စဥ္းစားသြားတယ္၊ သူတို႔ တစ္သက္လံုး ဦးေႏွာက္ကိုပဲ စိတ္လို႔ ေခၚလာတာ၊ အျမင္အာ႐ံုက မ်က္စိကေန ဝင္လာတယ္၊ အဆင့္ဆင့္ သတင္းပို႔ၿပီး လႈပ္ရွားသြားတာ စိတ္ ျဖစ္ေပၚလာတယ္ပဲလို႔ ယူဆၾကတယ္။ အေတြးအေခၚ ေျပာင္းဖို႔ဟာ ႐ုတ္တရက္ အင္မတန္မွ ခက္ခဲတယ္။

ဗုဒၶတရားေတာ္အရ ဒီ အာ႐ံုေၾကာေတြ ဘာေတြ ဆိုတာ possibility စိတ္ျဖစ္ေပၚေစႏိုင္တဲ့ နရာ႒ာနမ်ိဳးသာ ျဖစ္တယ္၊ စိတ္မဟုတ္ဘူး၊ ႐ုပ္တရားမွ်သာ ျဖစ္တယ္၊ စိတ္ဆိုတာဟာ ႐ုပ္တရားကို အမွီၿပဳၿပီးျဖစ္တဲ့ သဘာဝတရားတစ္ခုပဲ၊ ႐ုပ္ကိုလည္း စိတ္ေခၚတာမဟုတ္လား၊ တခ်ိဳ႕က ႐ုပ္ကို စိတ္လို႔ယူဆၾကတယ္၊ စိတ္ဆိုတာ မရွိဘူး။ ႐ုပ္ရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈသာ ျဖစ္တယ္လို႔ ဒီလိုဆိုတဲ့ ပုဂၢိဳလ္က ဆိုတယ္။

                   ေအး  - ထားေတာ့၊ ဘုန္းႀကီးတို႔ အဘိဓမၼာက်မ္းအရ စိတ္ဆိုတာဟာ အရွိတရားမဟုတ္ဘူး၊ အျဖစ္တရားလို႔ ေျပာလို႔ရတယ္၊ အရိွတရားဆိုတာ နိဗၺာန္၊ အျဖစ္တရားဆိုတာ အေၾကာင္းကို ငဲ့ေနရတယ္၊ အေၾကာင္းဆံုစည္းမွ ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔ စိတ္ဟာ အျဖစ္တရား၊ အျဖစ္တရားျဖစ္လို႔ ျမတ္စြာဘုရားက ဓမၼသဂၤဏီပါဠိေတာ္မ်ာ “ဥပၸႏၷံ ေဟာတိ”ဆိုၿပီး အေၾကာင္းတရားေတြနဲ အက်ိဳးတရားေတြ ဒီလိုေဟာတာ၊ “ဥပၸဇၨတိ”နဲ႔ ေဟာတာ၊ “ျဖစ္တယ္”လို႔ပဲ ေဟာထားတာ၊ “ရွိတယ္”လို႔ မေဟာဘူး။               

စာ ၁-၁၄   

စိတ္ျဖစ္ပံု အက်ဥ္း

                   စိတ္ဟာ ဘယ္လုိျဖစ္ေပၚလာသလဲ ဆိုတာကို ေလ့လာၾကည့္ဖို႔အတြက္ လိုအပ္တဲ့ အေျခခံအခ်က္ကေလးေတြကို ပထမ ၾကည့္ရမယ္၊ ႐ုပ္ကိုအမွီျပဳၿပီး စိတ္ကျဖစ္ေပၚလာတယ္၊ ေနရာတိုင္းမွာေတာ့ စိတ္ကို မျဖစ္ေစႏိုင္ဘူးေပါ့၊ ျဖစ္ေပၚေစႏိုင္တဲ့ ႐ုပ္ေတြကို ၾကည့္ရမယ္ဆိုရင္ - စိတ္ဆိုတာ ဝတၳဳနဲ႔အာ႐ံု ဆံုလို႔ျဖစ္တာ။

                   ရွင္းေအာင္ ေျပာရမယ္ဆိုလို႔ရွိရင္ လက္နဲ႔စည္နဲ႔ ထိမိသြားလို႔ရွိရင္ အသံမထြက္လာဘူးလား၊ ဆံုစည္းမႈဆိုတာ တီးခတ္တာကို ေျပာတာ၊ ဆံုစည္းမႈသည္ အသံထြက္ေပၚလာျခင္းရဲ႕ အေၾကာင္းျဖစ္သလိုပဲ လူ႔ခႏၶာကိုယ္မွာရွိတဲ့ ႐ုပ္တရားေတြနဲ႔ သို႔မဟုတ္ နာမ္တရားနဲ႔ ျပင္ပဗဟိဒိၶက အာ႐ံုေတြနဲ႔ ဆံုစည္းမႈဟာ စိတ္ျဖစ္ေပၚဖို႔ အေၾကာင္းတစ္ခုျဖစ္တယ္၊ စာလိုေျပာရရင္ ဝတၳဳနဲ႔, အာ႐ံု၊ ဝတၳဳဆိုတာ စိတ္ရဲ႕ ျဖစ္ရာတည္ရာ၊ စိတ္ရဲ႕ တည္ရာမွီရာလို႔ ဒီလိုေျပာရမယ္။

                   ဥပမာ- ေစာင္းသံဆုိပါေတာ့ ေစာင္းသံက ဘာကိုမွီေနလဲ ဆုိရင္ ေစာင္းႀကိဳးနဲ႔ေစာင္းအိုးကို မွီေနတာ၊ ေစာင္းႀကိဳးနဲ႔ ေစာင္းအိုးသည္ ေစာင္းသံရဲ႕မွီရာျဖစ္တယ္၊ လူရဲ႕ လက္က ေစာင္းသံရဲ႕ မွီရာဟုတ္ရဲ႕လား၊ လက္ကထြက္တဲ့အသံ မဟုတ္ဘူးေနာ္၊ ေစာင္းႀကိဳးနဲ႔ ေစာင္းအိုးကေန ထြက္လာတဲ့အသံ၊ ဒါေၾကာင့္မို႔ ဒီအသံေလးဟာ ေစာင္းႀကိဳး, ေစာင္းအိုးကို မွီတယ္၊ လက္ကို မွီတာမဟုတ္ဘူး၊

ထို႔အတူပဲ မ်က္စိႏွစ္လံုးဖြင့္ၿပီး ၾကည့္လုိက္ရင္ အျမင္အာ႐ံုေလးသည္ မ်က္စိလာၿပီးေတာ့ ထိလုိက္တယ္။ အာ႐ံုနဲ႔ဝတၳဳ ထိခိုက္တာ၊ ဒီထိုက္ခုိက္မႈေလးဟာ သာမန္ပုဂၢိဳလ္ေတြ ၾကားႏိုင္ေလာက္တဲ့ အေနအထားမရွိဘူး၊ သို႔ေသာ္ သူ႔ရဲ႕ စြမ္းအားက စိတ္တစ္ခုကို ျဖစ္ေပၚေစႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ျပင္းထန္တယ္၊ မ်က္စိနဲ႔ အဆင္းအာ႐ံုနဲ႔ ဆံုလိုက္တာဟာ ထိလိုက္တာပဲ။

                   လူေတြကေတာ့ ထိုလုိက္တယ္လို႔ မသိလိုက္ဘူးေပါ့၊ ဥပမာ- အသံက နားကိုထိလိုက္တယ္၊ အနံ႔က ႏွာေခါင္းကို ထိလိုက္တယ္၊ အရသာက လွ်ာကိုထိလိုက္တယ္၊ ေဇာ႒ဗၺာ႐ံုက ခႏၶာကိုယ္ကို ထိလုိက္တယ္၊ ဒါကေတာ့ ထိမွန္းသိသာတယ္၊ အဆင္း ႐ူပါ႐ံုေလးက မ်က္စိကို လာထိတာက်ေတာ့ သိပ္မသိသာဘူး၊ သို႔ေသာ္ ထိလိုက္မႈစြမး္အားဟာ ဘယ္ေလာက္ျပင္းလဲဆိုရင္ ထိခိုက္မႈေလးက စိတ္တစ္ခုကို ေမြးဖြားေစႏိုင္တယ္။

                   ဒါေၾကာင့္ ျမတ္စြာဘုရားက သုတၱန္ပါဠိေတာ္ေတြမွာ “စကံၡဳစ ပဋိစၥ ႐ူေပစ ဥပၸဇၨတိ စကၡဳဝိညာဏံ” စကၡဳပသာဒ႐ုပ္နဲ႔ အဆင္းအာ႐ံု ဒီႏွစ္ခုကိုမွီၿပီး စကၡဳဝိညာဏ္စိတ္ ျဖစ္ရတယ္ လို႔ ဒီလိုေဟာတာ၊ ဒီေတာ့ စကၡဳဝိညာဏ္စိတ္ ျဖစ္ရတယ္ လို႔  ဒီလိုေဟာတာ၊ ဒီေတာ့ စကၡဳဝိညာဏ္လို႔ေခၚတဲ့ ျမင္သိစိတ္ေလးသည္ မ်က္စိထဲမွာလည္း ရွိေနတာမဟုတ္ဘူး၊ ထို စကၡဳပသာဒ႐ုပ္ မ်က္စိကိုလာထိတဲ့ ႐ူပါ႐ံုထဲမွာလည္း ရွိေနတာမဟုတ္ဘူး၊ သူတို႔ႏွစ္ခုၾကားမွာ ရွိေနတာလည္း မဟုတ္ဘူး၊ ဘယ္မွာမွ ရွိေနတာ မဟုတ္ဘူး၊ ဒါေၾကာင့္မိ္ု႔ အရိွတရား မဟုတ္ဘူးလို႔ေျပာတာ။

                   ဒီထက္ပိုရွင္းေအာင္ စဥ္းစားၾကည့္ေပါ့၊ ေစာင္းႀကိဳးေလးကို လက္နဲ႔တီးခတ္လို႔ ေစာင္းသံေလး ထြက္လာတယ္၊ အဲဒီ ေစာင္းသံေလးဟာ ေစာင္းႀကိဳးထဲမွာရွိေနသလားလို႔ စဥ္းစားၾကည့္ေပါ့၊ ထူးမျခားနား သီခ်င္းနဲ႔ ကိုက္ေအာင္တီးရင္ ထူးမျခားနားသီးခ်င္းသံ ထြက္တယ္၊ ဒိျပင္ သီခ်င္းတီးရင္ ဒိျပင္ သီခ်င္းသံ ထြက္တယ္၊ ဟုတ္ရဲ႔ကလား၊ ရွိေနတာမဟုတ္ဘူး၊ 

ဒီေတာ့ ေစာင္းႀကိဳးေလးနဲ႔ လက္ေလး ထိခိုက္မႈသည္ အေၾကာင္းတစ္ခု ျဖစ္လာတယ္၊ ေစာင္းအိုးထဲ၊ ေစာင္းႀကိဳးထဲမွာလည္း ဒီအသံရွိေနတာ မဟုတ္ဘူး၊ တီခတ္ေနတဲ့ လက္ထဲမွာလည္း ဒီအသံ ရွိေနတာမဟုတ္ဘူး၊ လက္နဲ႔ႀကိဳး ၾကားထဲမွာလည္း ရွိေနတာမဟုတ္ဘူး၊ ဘယ္မွာမွ မရွိဘူးဆိုတာ ေသခ်ာတယ္၊ သို႔ေသာ္ ဘယ္ကေရာက္လာတုန္းလို႔ ေမးရင္ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ျဖစ္လာတာ။

                  

အဲဒါကို ဝိသုဒိၶမဂ္မွာ ရွင္းရွင္းေလး ေရးထားတာရွိတယ္။ “န စကၡဳေတာ ဇာယေရ ဖႆ ပဥၥမာ” “ဖႆလွ်င္ ငါးခုေျမာက္ရွိတဲ့ နာမ္တရားေတြဟာ မ်က္လံုးထဲက ထြက္လာတည္လည္း မဟုတ္ဘူး”၊ “န ႐ူပေတာ” “ျမင္စရာ႐ူပါ႐ံုက ထြက္လာတာလည္း မဟုတ္ဘူး”၊ ေနာ စ ဥဘိႏၷ မႏၲရာ” “အဲဒီႏွစ္ခုၾကားက ထြက္လာတာလည္း မဟုတ္ဘူး”၊ “ေဟတံု စ ပဋိစၥ ပၸဘဝႏိၲ သခၤတာ” “သခၤတ တရားေတြဆိုတာ အေၾကာင္းကေန စလာတာ” တဲ့၊ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္လို႔ ေျပာတာ။

                  

နားလည္ေအာင္လို႔ ဥပမာေလးပါ ေရးထားတယ္ - “ယထာပိ သေဒါၵ ပဟဋာယ ကာရိယာ” စည္တီးလိုက္လို႔ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ အသံေလးလိုပဲ ကဲ နားမလည္စရာ အေၾကာင္းကို မရွိဘူး။ ဒါေၾကာင့္မို႔ စိတ္ဆိုတာ အျဖစ္တရားလို႔ေျပာတာ၊ အေၾကာင္းတရားေတြ ေပါင္းဆံုလို႔ ျဖစ္တဲ့တရား၊ အေၾကာင္းတရားေတြ ဆံုမွ ျဖစ္တယ္ဆိုေတာ့ အေၾကာင္းတရားေတြ မဆံုရင္ မျဖစ္ဘူးဆိုတဲ့ အဓိပၸါယ္ မရဘူးလား။

                  

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကို ျမတ္စြာဘုရားေဟာတဲ့အခါ “ဣမႆ ဥပၸါ ဣဒံ ဥပၸဇၨတိ” ‘ဒါျဖစ္လို႔ ဟိုဟာျဖစ္တာ’၊ “အေၾကာင္းျဖစ္လို႔ အက်ိဳးဆိုတာျဖစ္တာ”၊ “ဣမသိၼ ံ သတိ ဣဒံ ေဟာတိ” “ဒါရွိေနရင္ ဟိုဟာရွိမွာပဲ”၊ ရည္ညႊန္းခ်က္ေလးနဲ႔ ေဟာတာ၊ ဘုရားက စကားလံုးတိုတုိေလးနဲ႔ ရွင္းျပတာ၊ ဒါရိွလို႔ ဟိုဟာရွိေနတာ ဒါျဖစ္လို႔ ဟိုဟာ ျဖစ္ေနတာ၊ ဟိုဟာ မရွိရင္ ဒီဟာလည္း  မရွိေတာ့ဘူး၊ ဟိုဟာၿငိမ္းရင္ ဒီဟာလည္း ၿငိမ္းသြားမွာပဲတဲ့၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကို ေဟာဒီ စာပိုဒ္ ၄-ေၾကာင္းနဲ႔ ျမတ္စြာဘုရားက ေဟာထားတာ။

                  

အဲဒီေတာ့ သဘာဝတရားေတြက အလန္ရွင္းရွင္းလင္းလင္း ရွိေသာ္လည္းပဲ လူေတြရဲ႕ အသိဉာဏ္က သဘာဝတရားကို ထိုးထြင္းၿပီးျမင္ဖို႔ ေတာ္ေတာ္ခက္တယ္၊ ‘ဒုဒၵသတၱာ’ ျမင္ႏိုင္ခဲတယ္၊ ျမင္ႏုိင္ခဲသည့္အတြက္ ‘ဂမီၻရ’ - နက္တယ္လို႔ ေျပာတာ၊ သာမန္အေတြး၊ သာမန္အသိဉာဏ္နဲ႔ မသိႏိုင္ဘူးတဲ့။

                  

ဒါေၾကာင့္မို႔ စိတ္ဆိုတဲ့တရားက အျဖစ္တရားပဲ, အရွိတရားမဟုတ္ဘူး၊ ဒါျဖင့္ ဘယ္ပံုျဖစ္သလဲလို႔ ေမးလို႔ရွိရင္ အာ႐ံုနဲ႔ ဝတၳဳ ဆံုမိလုို႔ျဖစ္တာတဲ့။

ေဒါက္တာနႏၵမာလာဘိဝံသ၏ အဘိဓမၼာျမတ္ေဒသနာ(ဒုတိယတြဲ) မွ ဓမၼဒါနျပဳပါသည္။